Düzce’ye 1864 Çerkes sürgünü ve 1877–1878 Osmanlı - Rus Savaşı sonrası Kafkasya’dan ve Rumeli’den gelen Çerkes ve Abazaların yanı sıra Batum ve Doğu Karadeniz civarından Gürcüler, Mohdi Lazlar ve Hemşinliler, Kırımdan Tatarlar,  Rumeli’den (Osmanlı İmparatorluğu'nun Güneydoğu Avrupa'daki topraklarının tümü) Bulgaristan Muhacirleri, Boşnaklar, Arnavutlar, Pomaklar ile Selanik ve çevresinden mübadele göçmenleri (Dramalı, Vardarlı, Kavalalı ve Serezliler) iskân olundular. Daha sonraları Karadeniz’in Rize, Trabzon, Ordu ve Giresun yöresinden gelenler oldu ve bunlara Doğu Anadolu’dan gelenlerde eklendi. Düzce’de göçler sonrası oluşan etnik çeşitlilik nedeniyle tarihçiler Düzce’yi ‘Sefine-i Nuh’a’ yani Nuh’un Gemisi’ne benzettiler.(1)

Düzce merkezinde yeni göçlerle mahalleler oluştu. Camikebir mahallesine yeni caddeler eklendi, diğer mahalleler de Burhaniye, Cedidiye, Çay, Hamidiye, İcâdiye, Nusrettin, Şerefiye ve Dereli’dir.(2) O dönemlerde yeni kurulan köyler ilk zamanlar daha çok kurucularının adı ile anılmıştır. Şaguc Hacı İbrahim (Aydınpınar), Mehmet Bey (Değirmenbaşı), Naş Hacı İsmail (Gökçe), Hüseyin Bey (Kiremitocağı), Şuruh Efendi (Kızılcık), Hacı Talustan Bey (Kuşaçması), Amçı Hasan Bey (Kutlu), Hacı Hasan Efendi (Karaçalı), Eftenide Albuz Bey (Aksu), Mehdi Bey (Uğur), Hücaç Bey (Yeşilyayla), İbrahim Bey (Paşaormanı), Beslan Bey (Akınlar), Darıyerinde Süleyman Bey (Üçköprü) vb.

Yazı dizimizin ilkinde göçmen topluluklardan Lazlar ve Hemşinliler ile Bulgaristan Muhacirlerini ele alacağız.

Lazlar ve Hemşinliler

Lazlar tarihte 93 Harbi olarak bilinen 1877-78 Osmanlı – Rus Savaşı sonrası yaşanan göç dalgası sonrasında Düzce’ye yerleştiler. Kabalak-Heciz çizgisinde Lazlara senetle yerler verildi.(3) ve Ballar, Kabalak, Osmanca, Suncuk, Şekerpınar, Yayla ve Yazlık köyleri oluştu.(4) Lazlar anadili Lazca (Lazuri nena) olan bir halktır. Türkiye’de otokton olarak Pazar, Ardeşen, Fındıklı, Arhavi, Hopa ve Borçka’nın bir kısmında yaşarlar ve 1877-78 Osmanlı - Rus Savaşı sonucunda Marmara Bölgesi’ne göç etmişlerdir. 27 Haziran 1895 tarihli arşiv belgesine göre; İç Kale Muhacirlerinden olup 1895 tarihinde Hopa kazasından Düzce’ye gelmiş olan yirmi üç hane ve yetmiş üç kişiden ibaret olan muhacirlerin iskân edilmesiyle yeni kurulan köye Laz Şerefiye ismi verilmiştir.(5) 7 Mayıs 1890 tarihli arşiv belgesine görede;  42 hanede 185 nüfus Mohdi Laz, Hopa-Düzköy’den (İçkale-Çxala) Trabzon’a gelmiş ve buradan vapurla Düzce’nin İzmit sınırına yerleşmek için yola çıkmışlardır.(6)

Lazlarla aynı kaderi paylaşan Hemşinliler de Düzce’ye hemen hemen aynı tarihlerde Artvin Hopa civarından gelmişlerdir ve Doğu Hemşinliler olarak anılırlar. Akçakoca’da Hemşin (Armutlu) ve Karatavuk köylerini kurmuşlardır. Çevredeki komşu Abaza köyleri ile Akçakoca Merkez ve Düzce Merkez Aziziye Mahallesinde yaşarlar.

Bulgaristan Muhacirleri

93 Harbi’nde ve devamındaki yıllar ile Balkan Harbi ve sonrasında göç eden Bulgaristan Muhacirleri ağırlıklı olarak şehir merkezinin batı istikametinde Gümüşova yolunun kuzey ve güneyindeki düz arazilere iskân olunarak 20 civarında köy oluşturdular ve 10’a yakın kurulu köye de yerleştiler.(7) 5 Temmuz 1909 tarihli bir arşiv vesikasında, Razgrad muhacirlerinden Ahmed Mahir Bey dilekçesinde; 1312 tarihinde Düzce havalisine sevk edilmelerine rağmen aradan geçen 15 seneye rağmen henüz iskânlarının yerine getirilmediğini belirtmektedir. Bundan dolayı da ekonomik bakımdan büyük sıkıntı içerisinde olan muhacirlerin bu sıkıntılarının giderilmesi için Eğerciler köyünde bulunan ve 25 senedir boş durumda olan bin dönümlük arazinin kendilerine tahsis edilmesi talep edilmiş ve bu arazinin muhacirlere verilmesine karar verilmiştir.(8) Geçmişte Eğerciler divanı olarak belirtilen mevkii şimdiki Turaplar, Ozanlar ve Otluoğlu köylerinin olduğu bölgedir. Razgrad muhacirlerine tahsis edilen arazinin büyük ihtimalle Yeni Taşköprü köyü ya da Kuşaçması köyüne yakın olan bir arazi olduğu düşünülmektedir….

Düzce’nin Göçmen Topluluklarının Kısa Hikâyeleri yazı dizimizin 2. sinde Gürcüler ve Ordulular.

KAYNAK ve DİPNOTLAR;

(1) Düzce Üniversitesi eski Rektörü Prof. Dr. Funda Sivrikaya Şerifoğlu, Kasım 2014 tarihinde Anadolu Ajansı muhabirine verdiği bir mülakatta kentte 26 dil ve lehçenin konuşulduğunu belirterek, kültürel zenginliğin korunmasını, geleceğe taşınmasını ve dünyaya tanıtılmasını arzuladıklarını söylemişti.

(2) Enver Konukçu, “Düzce Tarihi (İlk Devirlerden Cumhuriyete)”, Türkiye İmar Turizm ve Sanayi Mecmuası Düzce Özel Sayısı, Aralık 1984, s. 19.

(2) Bolu Valiliği Resmi Sayfası, “Bolu’nun Tarihi”, http://www.bolu.gov.tr, Erişim: 24.11.2011

(4) 1933 yılında Laz Hamidiye (Kabalak) köyünden ayrılan Dokuzpınar köyü kurulmuştur. 1993 yılında Laz yerleşimlerinin olduğu bu bölgede Ballar, Çayırtarla, Dokuzpınar, Şekerpınar, Yazlık ve Yeşilköy mahallelerinden oluşan Boğaziçi Beldesi kuruldu. Düzce’de Lazlara “Mohdi” denilir.

(5) BOA., ŞD., 04/M/1313 Hicri, Dosya No: 1659, Gömlek No: 8.

(6) BOA., DH.MKT., 17/N/1307 Hicri, Dosya no: 1722, Gömlek no: 94. – O yıllarda Adapazarı, İzmit’e bağlıydı. Bugün Akçakoca ile Adapazarı il sınırında bulunan Uğurlu köyü bir Mohdi Laz yerleşimidir. Arşiv belgesinde bahsedilen kafile bu bölgeye yerleşmiş olmalıdır.

(7) Düzce’de kurulan Muhacir Köyleri; Muradiye Mengencik, İhsaniye (Kapıcı), Karadere Hasanağa, İslâhiye (Taraş), Fevziye (Bostanlık), Üçyol (Sadova, Hademiye), Yeni Taşköprü, Selamlar (İbrahimağa), Yakabaşı, Çaybükü (Basantı), Şaziye (Bekirler), Sallar, Akyazı, Esenli (Şavuklu-Muhacir Şıhlar), Tepeköy (Pırpırmustafa), Pırpır (Muhacir Pırpır), Sarımeşe, Soğukpınar (Kralpınar), Kemeryanı (Muhacir Sarıdere), Yeşilçimen (Muhacir Mehmet Ağa). Listedeki Yakabaşı köyü Çerkesler tarafından kurulan bir köy olup Melen kıyısındaki taşkınlardan dolayı sakinleri diğer Çerkes köylerine (Yayakbaşı, Elmacık) yerleşmiştir. 1893 yılında göçle gelen Bulgar Muhacirler Çerkeslere ait olan arazileri satın almışlardır. D-100 karayolunun köy arazisini ayırması ile 1959 yılında Yakabaşı'ndan ayrılan Çaybükü (Basantı) köyü oluşmuştur. Düzce ovasında Muhacirlerin sonradan yerleştikleri köylerde şunlardır; Sarıdere (Çerkesler tarafından kurulan bir köy olup günümüzde Muhacirler ve Karadenizliler ile birkaç Çerkes hane yaşamaktadır), Musababa (Kozluk Mahallesi-Çerkesler tarafından kurulan bir köy olup Çerkes kalmamıştır Muhacir, Gürcü ve Karadenizliler yaşar), Esençam (Abdal-Yerli Manav köyüdür), Günbaşı (Karaağaç Mahallesi-Yerli Manav köyü olup, Muhacir ve Karadenizlilerde yaşamaktadır), Kuşaçması (Çerkesler tarafından kurulan bir köy olup Çerkes kalmamıştır. Muhacir ağırlıklı bir köydür), Ballıca (Çerkes ve Kürt Ballıca olarak anılır. Muhacirler ve Karadenizliler de yaşar), Yeni Karaköy (Çerkesler tarafından kurulan bir köy olup, yoğun Muhacir yerleşimi vardır), Yenivakıf (Muhacir Vakıf - İlk yerleşimcileri Çerkesler olup şimdi Muhacir köyüdür), İstilli (Eski Rum yerleşimi olup Çerkesler tarafından kurulan bir köydür. Muhacir ve Karadenizliler ile birlikte birkaç Çerkes hane yaşamaktadır), Yazıpınar (Tepecik mahallesinde Muhacir yerleşimi vardır), Muhacir Yaka (Cumayeri Yeniyaka Mahallesi-Sevdibuca), Sultaniye Köyü (Eski Kürt yerleşimidir şimdi Muhacir Köyü).

(8) BOA., DH.MKT., 16/Ca/1327 Hicri, Dosya no: 2832, Gömlek no:32.